1. Vormen
Hoe kunnen we nu de verschillende vormen en de diagnose van psoriasis onderscheiden? Iedereen met psoriasis heeft een eigen klinisch beeld. Bij de ene zijn er maar enkele plekken aanwezig. De ander zit helemaal onder. Behalve in verschillende mate, komt psoriasis ook in verschillende soorten voor.
Psoriasis kan op elke plaats van het lichaam voorkomen. Het is een symmetrische aandoening. Het komt links en rechts op het lichaam voor. De meeste benamingen van psoriasis verwijzen naar de wijze waarop psoriasis zich voordoet, of op de manier waarop het ontstaat:
a. Psoriasis vulgaris
De meest voorkomende is psoriasis vulgaris (‘gewone’). Ongeveer 90% van de mensen met deze ziekte heeft het. Deze vorm is herkenbaar aan de duidelijk begrensde, (rode) schilferende plekken. Deze wisselen van grootte. De plekken komen symmetrisch aan beide zijden van het lichaam voor. Als de plekken samenvloeien ontstaan er grote plakkaten die rond of grillig van vorm zijn.
Ze komen vooral voor op de ellebogen, knieën, de scheenbenen, het hoofd en de (onder) rug. Psoriasis komt het vaakst op de ellebogen voor. Maar ze kunnen ook op andere delen van het lichaam voorkomen. In het gezicht komt psoriasis niet vaak voor.
b. Psoriasis capitis
Psoriasis capitis is een vorm die op het behaarde hoofd zit. Deze komt relatief vaak voor. De oorzaak van deze vorm is gelijk aan die van gewone psoriasis. Het ontstaat door een combinatie van een versnelde celdeling van de huid en een afweerreactie die tegen deze cellen is gericht. Ruim de helft van de mensen met psoriasis vulgaris krijgt hier mee te maken. Zowel mannen als vrouwen kunnen deze vorm van psoriasis krijgen. De meest typische plaatsen voor psoriasis capitis zijn de (voorste) haargrenzen, de nek en de slapen.
Bij deze aandoening zien we kleine maar ook flinke, verdikte plakkaten. Het vervelende is dat de plekken meestal veel schilfering hebben. Deze blijft langer in de haren zitten. Die schilfers zijn vooral in donker haar (en kleding) goed zichtbaar. Bij hoge uitzondering ontstaat haaruitval. Bij deze vorm van haaruitval zijn de haarwortels niet vernietigd. Na een behandeling treedt er weer haargroei op.
Psoriasis capitis jeukt en het krabben verergert de psoriasis. Als de schilfering en de roodheid niet zo uitgesproken zijn is psoriasis capitis moeilijk te onderscheiden van seborrhoïsch eczeem. Psoriasis van de hoofdhuid is vaak lastig te behandelen, met name bij mensen die flink behaard zijn.
c. Psoriasis inversa
De oorzaak voor psoriasis is genetisch bepaald. Het heeft ook de neiging te ontstaan in warme vochtige gebieden zoals de lichaamsplooien. Factoren zoals wrijving en infecties met schimmels en gisten dragen waarschijnlijk ook bij tot het ontstaan van psoriasis.
Psoriasis inversa kan spontaan ontstaan bij iemand met psoriasis. Ongeveer 5% van de patiënten met psoriasis heeft uitsluitend psoriasis inversa. 30% van de patiënten met psoriasis vulgaris heeft ook psoriasis inversa. De plekken zijn felrood en schilferen bijna niet. Ze zijn scherp begrensd en ze jeuken.
In de plekken kunnen pijnlijke kloven ontstaan voornamelijk in de bilspleet. Bij veel zweten kunnen de plekken wittig verkleuren (maceratie). Dit is pijnlijk. Deze vorm van psoriasis komt vooral voor bij zwaarlijvige mensen. De voorkeursplekken zijn de oksels, de liezen, de bilnaad, onder de borsten, in de navel en soms ook aan de binnenkant van de ellebogen en de knieën. Psoriasis inversa wordt vaak verward met een schimmelinfectie. De patiënt wordt hier soms onterecht voor behandeld. Het wordt op een andere manier behandeld dan psoriasis vulgaris.
d. Psoriasis unguium
Nagelafwijkingen komen bij ongeveer de helft van alle mensen met psoriasis voor. Bij mensen die psoriasis met gewrichtsklachten hebben komen in 85% van de gevallen nagelafwijkingen voor. Soms komen de nagelafwijkingen zonder huid- en/of gewrichtsklachten voor. Dat laatste komt slechts in 5% van de gevallen voor.
De kans op het ontstaan van nagelpsoriasis is groter bij mensen ouder dan 40 jaar en bij mensen die ook artritis psoriatica hebben. Hoe het precies ontstaat is nog onduidelijk. De nagels worden dan dikker, laten los aan het uiteinde en vertonen putjes en geelbruine vlekken.
Nagelpsoriasis kan voorkomen op al de nagels. Vaak zitten er putjes in de nagelplaat en zijn er witte, oranje-gele of bruine verkleuringen te zien (olievlek fenomeen). In het uiterste geval laat de nagel los. Mensen kunnen veel pijn en last hebben. De diagnose nagelpsoriasis wordt voornamelijk op het blote oog gesteld. Er zijn andere nagelaandoeningen die erop lijken (waaronder een schimmelnagel). Bij twijfel wordt er een nagelkweek afgenomen.
Onbehandeld kan nagelpsoriasis leiden tot pijn, zwellingen en ontstekingsreacties. Dit laatste is soms zo erg dat de nagels misvormd kunnen raken. Vroeg inzetten van therapie is daarom van belang. De behandeling is moeizaam. Sommige milde vormen reageren goed op lokale middelen. Systemische middelen worden alleen gebruikt bij ernstige vormen.
De resultaten zijn echter niet altijd even goed en na het stopzetten van de behandeling kan het weer terugkeren. Patiënten kunnen ook zelf een aantal zaken doen om verergering van de nagelpsoriasis te voorkomen:
- Trauma aan de nagels vermijden.
- Korthouden van de nagels
- ze regelmatig invetten
- Hoornstukjes onder de nagels niet proberen weg te schrapen
- Geen kunstnagels
e. Psoriasis guttata
Psoriasis guttata wordt ‘druppel psoriasis’ genoemd. Het is een bijzondere vorm van psoriasis waarbij op kordte tijd talrijke ovaal-ronde plekjes ontstaan. Deze zijn verspreid over het lichaam. Het kan bij iedereen optreden. Ook bij mensen die nog nooit eerder psoriasis hebben gehad. Deze vorm komt vaker voor bij mensen waarbij psoriasis in de familie voorkomt.
Psoriasis guttata komt meestal voor bij patiënten tussen de 10 en 40 jaar. Het wordt vaker gezien na een keelinfectie met streptokokken. Psoriasis guttata kan ook ontstaan na gebruik van bepaalde medicijnen zoals NSAIDs, bètablokkers en antimalariamiddelen. De plekjes zitten bij voorkeur op de romp, de bovenarmen en de bovenbenen. Soms zijn er ook plekjes in het gezicht en op het hoofd.
De plekken geven soms jeukklachten maar doen geen pijn. In het begin is er weinig schilfering. Deze kan wel zichtbaar worden door te krabben. Psoriasis guttata houdt meestal slechts enkele weken aan en verdwijnt dan weer vanzelf. Voor sommige mensen is dit het begin van psoriasis vulgaris. Het klinisch beeld van psoriasis guttata is duidelijk. De diagnose is makkelijk te stellen.
f. Psoriasis pustulosa
Psoriasis pustulosa is een zeldzame vorm van psoriasis. Hierbij ontstaan blaasjes (puistjes of pustels) op het lichaam die in een later stadium gaan schilferen. Deze aandoening kan spontaan ontstaan. Omdat te veel afweercellen in de huid zijn gaan zitten, is men bij deze vorm van psoriasis erg ziek en moet deze goed behandeld worden. Vaak heeft men dan koorts.
g. Psoriasis palmoplantaris
Psoriasis kan voorkomen op de handpalmen en de voetzolen. Als er naast de verdikking van de huid ook puskoppen aan de handpalmen en voetzolen aanwezig zijn, dan spreekt men van de ziekte van Andrews Barber (of ‘psoriasis pustulosis palmoplantaris’).
Het ontstaat door een abnormale verdikking van de opperhuidcellen in combinatie met een verstoorde afweerreactie. Erfelijke factoren spelen een rol. Wrijving speelt waarschijnlijk een rol. De handen en voeten worden immers veel gebruikt. Op de handpalmen en op de voetzolen zijn de volgende afwijkingen aanwezig: rode, verharde en schilferende plakkaten die gemakkelijk uitdrogen en openscheuren. Deze laten pijnlijke kloofjes en wondjes achter.
Psoriasis palmoplantaris is soms moeilijk te onderscheiden van eczeem of schimmelinfecties. Dit is zeker het geval als er nergens anders op het lichaam psoriasis is.
Patiënten kunnen ook zelf een aantal zaken doen om verergering te voorkomen:
- Gebruik voor natte werkzaamheden vinyl handschoenen en voor droge werkzaamheden of tijdens de slaap katoenen handschoenen.
- Voor de voeten: gebruik ‘s nachts katoenen sokken na het aanbrengen van de medicinale zalf.
- Behandel kloofjes door hierin zinkzalf aan te brengen en plak het af met een pleister
- Door dagelijks de plekken in te vetten met een vaseline en/of ureum- zalf kan worden voorkómen dat er kloofjes ontstaan
h. Psoriasis erytrodermie
Psoriasis erytrodermie is een zeldzame vorm van psoriasis waarbij nagenoeg de gehele huid van top tot teen rood is en schilfert. Hierbij voelt men zich behoorlijk ziek. Men heeft koude rillingen en veel jeuk. Belangrijke functies van het lichaam kunnen ontregeld raken (zoals verlies van warmte en vocht). Psoriasis erytrodermie kan ontstaan uit psoriasis vulgaris. Het kan ook een verergering zijn van een psoriasis pustulosa.
i. Psoriasis arthropathica
Vrij veel mensen met psoriasis krijgen gewrichtsklachten. Deze vorm heet ‘psoriasis arthropathica’ of ‘artritis psoriatica’. Sommige mensen hebben een ernstige vorm van psoriasis en nauwelijks gewrichtsklachten. Anderen hebben veel gewrichtsklachten en weinig last van hun huid. De artritis bevindt zich in de kleine gewrichten van handen en voeten en in de grote gewrichten, zoals de knie of elleboog. De dermatoloog en reumatoloog overleggen vaak over de behandeling.
2. Psoriasis: de diagnose
De diagnose psoriasis wordt met het blote oog gesteld. De huisarts kan meestal de diagnose psoriasis stellen. In de lichaamsplooien is psoriasis soms moeilijk te herkennen. Op het behaarde deel van het hoofd kan het lijken op seborrhoïsch eczeem. Op de handen lijkt het wel eens op chronisch eczeem.
Er zijn 2 kenmerken die wijzen op psoriasis: het kaarsvetfenomeen en het teken van Auspitz. Het kaarsvetfenomeen wordt uitgelokt door met een spatel over de psoriasis plek te krabben. Als de opperste laag van de huid witter wordt, dan is men bijna zeker dat het om psoriasis gaat. Bij het teken van Auspitz wordt door het langer krabben met een spatel een vochtig rood oppervlak gezien met daarin puntvormige bloedingen. De oorzaak hiervan is dat de bloedvaatjes bij psoriasis zeer dicht onder de huid liggen en dus snel kapot gekrabd worden.
In geval van twijfel wordt een biopsie verricht. Dan wordt met een appelboortje, na het verdoven van de huid, een weefselmonster afgenomen. De patholoog kan dan kijken of de afwijkingen passen bij psoriasis. Soms is het nodig om bijkomende testen te doen. Bijvoorbeeld een nagelkweek bij psoriasis van de nagels, of een schimmelkweekje bij psoriasis inversa.
